OLA – pol

Ogólnosłowiański atlas językowy (OLA)

Prace nad Ogólnosłowiańskim atlasem językowym (OLA) rozpoczęły w związku z postanowieniem IV Międzynarodowego Kongresu Slawistów (Moskwa, wrzesień 1958 r.). Przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów powołano Komisję OLA, do której weszli wybitni slawiści z różnych krajów. Komisja z kolei utworzyła międzynarodową grupę roboczą.

Kwestionariusz OLA zawiera 3454 pytania. Siatka punktów terenowych obejmuje około 850 miejscowości.

W tworzeniu OLA biorą udział: Akademia Nauk Białorusi, Akademia Nauk i Sztuk Bośni i Hercegowiny, Akademia Nauk Ukrainy, Akademia Nauk Republiki Czeskiej, Macedońska Akademia Nauk i Sztuk, Centrum Naukowo-badawcze Słoweńskiej Akademii Nauk i Sztuk, Polska Akademia Nauk, Rosyjska Akademia Nauk, Serbska Akademia Nauk i Sztuk, Instytut Łużycki, Słowacka Akademia Nauk, Czarnogórska Akademia Nauk i Sztuk oraz Chorwacka Akademia Nauk i Sztuk.

Obiektem OLA jest grupa (rodzina) blisko spokrewnionych języków (słowiańskich) w ich wspólnocie, a nie pojedyncze języki. To determinuje nie ilościowo, a jakościowo swoisty charakter Atlasu, ponieważ przy takim podejściu zmianie ulega obiekt kartografowania. O ile atlasy narodowe badają różnice dialektalne w ramach danego języka, o znaczeniu dla poszczególnych narodów, o tyle w OLA kartografuje się różnice w obrębie całej słowiańskiej grupy językowej, o znaczeniu ogólnosłowiańskim.

Kolektyw OLA postawił sobie zadanie ekscerpcji materiału, który by sprzyjał opracowaniu dwóch różnych kompleksów zagadnień – historyczno-porównawczego i synchroniczno-typologicznego.

Pierwszy kompleks grupuje takie problemy, jak powstanie słowiańskiej wspólnoty językowej i jej późniejszy podział dialektalny, zaś w następnej kolejności także powstanie współczesnych języków słowiańskich. OLA przedstawia materiał do rozstrzygnięcia pytania o pierwotnie zajmowane przez Słowian terytorium, ich późniejszą migrację w różnych kierunkach w różnorodne strefy geograficzne i w różnych epokach, o kontakty języków słowiańskich z językami narodów niesłowiańskich o bardzo różnorodnych kulturach: Germanów, Bałtów, Celtów, Traków, Irańczyków, Ugrofinów, ludów turkotatarskich, Ilirów, Greków, Rzymian. Wszystko te fakty w jakimś stopniu znajdują odbicie na mapach OLA.

Drugi kompleks problemów, nie mniej ważny i w znacznym stopniu nowy – to kompleks synchroniczno-typologiczny. Dla OLA, który obejmuje całą rodzinę języków, wprawdzie blisko spokrewnionych, lecz znacznie różniących się budową, problematyka typologiczna jest istotna, ważna na wszystkich poziomach systemu językowego.

OLA powstaje w dwóch seriach – leksykalno-słowotwórczej i fonetyczno-gramatycznej (fonetyka, morfologia, składnia). Obecnie tomy tych serii zawierają mapy leksykalno-słowotwórcze i fonetyczne (w dalszej kolejności przewiduje się sporządzanie map morfologicznych, syntaktycznych i semantycznych). W tomach leksykalno-słowotwórczych materiał przedstawiany jest według poszczególnych grup znaczeniowych, a w fonetycznych – według zjawisk systemu dźwiękowego języków słowiańskich.

Odpowiednio do dwóch serii tomów atlasu w OLA utworzono dwie sekcje – leksykalno-słowotwórczą i fonetyczno-gramatyczną. Do struktury organizacyjnej OLA wchodzi także podsekcja ds. trakskrypcji uogólniającej. Ta podsekcja opracowuje sposoby przedstawiania form uogólnionych na mapach leksykalno-słowotwórczych, zaś wspomniane formy są rezultatem sprowadzenia do wspólnej postaci wariantów fonetycznych poszczególnych języków. Niedawno zaczęła działać także podsekcja komputerowa, która zajmuje się przygotowaniem elektronicznej wersji Atlasu.